مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی

 "شادی در قرآن، جایگاه خاصی دارد و به گونه های مختلف، مورد تأیید و توجه قرآن قرار گرفته است، اما نه شادی بیهوده و عبث، بلکه شادی توأم با اهداف الهی و انسانی و لذا آیات قرآن درباره شادی دو دسته اند؛ دسته ای از آیات، مؤمنین را دعوت به شادی نموده، مانند آیه: "قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون / ای رسول خدا!  به خلق بگو که شما باید منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شوید (و به نزول قرآن مسرور باشید) که آن بهتر و مفیدتر از ثروتی است که برای خود اندوخته می کنید." بنابراین مردم به فضل پروردگار و به رحمت بی پایان او به این کتاب بزرگ الهی که جامع همه نعمتها است باید خشنود شوند نه به جمع ثروتها و بزرگی مقامها و فزونی قوم و قبیله.
همچنین قرآن کریم، زمانی که وعده الهی، مبنی بر نصرت و پیروزی رومیان اهل کتاب بر مشرکان اهل مجوس، محقق می شود، می فرماید: "... و یومئذ یفرح المؤمنون بنصرالله...  / و در آن روز (که رومیان فاتح شوند) مؤمنان شاد می شوند به یاری خداوند." بنابراین، شادیها بر اساس ارزشها و اهداف مقدس؛ قرآن، و پیروزی موحدین بر مشرکین است."
 

آنچه در ادامه می آید بخش اول از سلسله مطالب کتاب "غم و شادی" تالیف محمود اکبری است. این پژوهشگر در این اثر تلاش کرده است با نگاهی به آیات و روایات و سیره اهل بیت (ع) مختصات شادی را از منظر رهیافت دینی به دست دهد.

ضرورت شادی از کجا می آید؟

شادی، یکی از نیازهای اساسی انسان در زندگی است.شادی، عامل رشد و موفقیت است.شادی، محرکی است برای کار و فعالیت بیشتر.شادی، عاملی است برای افزایش توانایی و فعالیت سالم. شادی، ضرورتی است که به زندگی معنا می دهد و اصولاً آفرینش جهان هستی و انسان به گونه ای است که خود به خود شادی ونشاط را برای آدمی فراهم می آورد و عواطف منفی مانند ناکامی، ناامیدی، ترس و نگرانی را بی اثر می سازد. بهار طرب انگیز با آبشارهای زیبا،گلهای رنگارنگ، دیدن صحنه طلوع خورشید زیبا، پرندگان قشنگ و نغمه خوانی آنها، باران لطیف، رویش گیاهان، رنگهای متنوع و بسیاری دیگر از پدیده های جهان برای انسان شادی آور و سرور آفرین است. در پرتو شادی، انسان می تواند خود را بسازد و بر قله های پیشرفت و تعالی دست یابد. و در اجتماع نقش سازنده خود را در زمینه های فرهنگی، سیاسی و اقتصادی ایفا نماید: حق تو را از بهر شادی آفرید / تا ز تو آرامشی گردد پدید /  پس در آرامش نمایی زندگی / وارهی از مشکلات زندگی.

شاد بودن قاعده و غمگین بودن استثناء است
برای یک انسان سالم، شاد بودن قاعده و غمگین بودن استثناء است. اسلام دین فطرت است و به تمام نیازهای طبیعی و فطری انسان توجه دارد، پیروان خود را به شادیهای مثبت و سازنده و امور مفرح، دعوت می نماید چرا که استفاده از امور مفرح در موقع مناسب و با رعایت حدود لازم، برای تجدید نشاط و کاستن از یک نواختی زندگی بسیار مؤثر است.
اولیای خدا و اوقات شادی

علی علیه السلام  می فرماید: "ان هذه القلوب تمل کما تمل الأبدان فابتغوا لها طرائف الحکمة / این دلها همانند بدنها خسته و افسرده می شوند و نیاز به استراحت دارند، در این حال، نکته های زیبا و نشاطانگیز برای آنها انتخاب کنید."
و در روایتی دیگر می فرماید: "للمؤمن ثلاث ساعات : فساعة یناجی فیها ربه و ساعة یرم معاشه و ساعة یخلی بین نفسه و بین لذتها فیما یحل و یجمل / لازم است بر مؤمن شبانه روزش را به سه قسمت تقسیم کند: قسمتی را برای راز و نیاز با خدا، قسمتی را برای امرار معاش و تأمین زندگی و قسمتی هم برای بهره برداری از لذتهای حلال و نیکو."
امام رضا علیه السلام  فرمود: اوقات خود را به چهار بخش تقسیم کنید: بخشی را برای عبادت، بخشی را برای کار و فعالیت برای تأمین زندگی، بخشی را برای معاشرت و مصاحبت با برادران مورد اعتماد و کسانی که شما را به عیوبتان واقف سازند و بخشی را به تفریحات ولذایذ خود اختصاص دهید و از مسرت و نشاط ساعات تفریح و شادی، نیرو، و توان انجام وظایف دیگر خود را تأمین نمایید.
البته این نیاز چون نیازهای دیگر انسان، اگر مهار نشود و بی ضابطه باشد، به طور حتم، زیانهایی را به دنبال خواهد داشت، لذا باید مرز شادیها و تفریحات سالم و مشروع، از شادیهای ناروا روشن شود، پس اگر مؤمنان از شرکت در بعضی مجالس شاد، خودداری می کنند به دلیل عدم رعایت شؤونات و ظوابط اسلامی در آن مجلس می باشد بنابراین نباید تصور شود که مؤمنان از شادی و تفریح می گریزند.

نگاه امام علی (ع) به انبساط خاطر

سرور و شادی، موجب بهجت و انبساط روحی انسان می شود. علی علیه السلام می فرماید: "السرور، یبسط النفس و یثیر النشاط / شادمانی، موجب انبساط روح و مایه وجد و نشاط می شود."

شادی، نه تنها نقش بسزایی در سلامتی بدن و درمان بیماریها صعب العلاج جسمی و روحی دارد، بلکه بسیاری از بیماریهای ناشی از ناملایمات و نگرانیهای زندگی امروز را (بهبود می بخشد) و قادر است از رشد و گسترش بیماری سرطان در کمون اولیه جلوگیری کند.

یکی از فواید شادی و نشاط موفقیت و رشد علمی است. کسانی که به دلایل گوناگون، نشاط و شادابی خود را از دست داده اند، نمی توانند در تحصیل و تحقیق، موفق باشند و حتی گاهی ترک تحصیل می کنند.

کارهای تفریحی، ارزش اقتصادی ندارند ولی بر فعالیتهای اقتصادی و وظایف اجتمایی، اثر بسیار مهمی دارد. شادی در مسایل اقتصادی، توسعه و عمران یک کشور نیز نقش آفرین است به طوری که اکنون بعضی از کشورها برای بالا بردن میزان تولید، روحیه شادی و نشاط را در مدیران و کارگزاران خود، تقویت می کنند.

انسان در میان دایره  لذتها

یکی از گرایشهای فطری انسان گرایش به لذت و راحتی است که طبعاً با فرار از درد و رنج همراه است. لذت و الم، دو حالت نفسانی هستند که اگر مطابق با میل و طبع آدمی باشد، موجب لذت و الا موجب الم و درد است، چه در مسایل مادی و چه در مسایل معنوی، البته درک لذت و الم معنوی، بستگی به میزان معرفت انسان نسبت به حقایق عالم دارد. بی خبران از معارف الهی و مسایل معنوی و آنان که هدفی جز امور مادی ندارند، حدود لذت و الم آنان در لذتهای مادی منحصر است.

مراتب لذت و الم چیست؟

لذت و الم، مراتبی دارند که ذیلاً به برخی از آنها اشاره می کنیم: انسان، از آغاز پیدایش، لذتهای خود را نمی شناسد و استعداد درک آنها را هم ندارد. نخست، لذت خوردن و آشامیدن و کم کم از همه آنچه مربوط به قوای حسی می شود، لذت می برد، مثل شیرینی و تلخی در ذایقه، بوی خوب و بد در قوه شامه، شنیدن خوب و بد در گوش و دیدنیهای خوب و بد در قوه بینایی.

کم کم انسان لذتها و دردهای دیگری را احساس می کند که یکی از این لذتها، لذتهای مربوط به خیال و فکر انسان است. انسان از امیدها وتخیلات خوب خود لذت می برد و از تخیلات بد خویش، ناراحت می شود.

انسان با رسیدن به سن بلوغ، غرایزش شکوفا می شود و کم کم گرایش به مسایل جنسی پیدا می کند و از ناکامی در این مسایل، رنج می برد و باید لذتهای غریزی را کنترل نمود؛ زیرا اگر این گونه لذتها کنترل نشود، کم کم انسان را به فساد و تباهی سوق می دهد.

انسان با رشد بیشتر و قدرت درک حقایق و مسایل علمی، از دانستن و فهیدن مسایل مورد نیازش، لذت می برد و لذا ساعتها با علاقه خاص، پای درس استاد می نشیند و یا مطالعه میکند.

اما یک سلسله از لذتها به طور طبیعی برای انسان پدید نمی آید بلکه این خود انسان است که باید تلاش کند تا استعداد درک چنین لذتهایی را به دست آورد؛ مانند لذت عبادت، انس با خدا، دعا و مناجات و این گونه لذتهاست که موجب رشد معنوی و روحی انسان می شود.

شادی در قرآن  چه انعکاسی دارد؟

شادی در قرآن، جایگاه خاصی دارد و به گونه های مختلف، مورد تأیید و توجه قرآن قرار گرفته است، اما نه شادی بیهوده و عبث، بلکه شادی توأم با اهداف الهی و انسانی و لذا آیات قرآن درباره شادی دو دسته اند؛ دسته ای از آیات، مؤمنین را دعوت به شادی نموده، مانند آیه: "قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون / ای رسول خدا!  به خلق بگو که شما باید منحصراً به فضل و رحمت خدا شادمان شوید (و به نزول قرآن مسرور باشید) که آن بهتر و مفیدتر از ثروتی است که برای خود اندوخته می کنید."
بنابراین مردم به فضل پروردگار و به رحمت بی پایان او به این کتاب بزرگ الهی که جامع همه نعمتها است باید خشنود شوند نه به جمع ثروتها و بزرگی مقامها و فزونی قوم و قبیله.
همچنین قرآن کریم، زمانی که وعده الهی، مبنی بر نصرت و پیروزی رومیان اهل کتاب بر مشرکان اهل مجوس، محقق می شود، می فرماید: "... و یومئذ یفرح المؤمنون بنصرالله...  / و در آن روز (که رومیان فاتح شوند) مؤمنان شاد می شوند به یاری خداوند."
بنابرین، شادیها بر اساس ارزشها و اهداف مقدس؛ قرآن، و پیروزی موحدین بر مشرکین است.
دسته دیگری از آیات قرآن شادی را مذمت نموده؛ شادیهای بیهوده ای که بر اساس ضد ارزشهاست. در اینجا به دو نمونه از آنها اشاره می شود: اول:  قرآن کریم در داستان قارون که فردی خودخواه و مغرور بوده و شادیهای مستانه داشت، از زبان قومش می فرماید: "اذ قال له قومه لا تفرح ان الله لا یحب الفرحین / به خاطر بیاور هنگامی که قوم قارون به او گفتند: این همه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد."
دوم:  قرآن کریم ضمن بیان عذابهای دوزخیان می فرماید: "ذلکم بما کنتم تفرحون فی الأرض بغیر الحق و بما کنتم تمرحون / این به خاطر آن است که به ناحق در زمین شادی می کردید و از روی غرور و مستی به خوشحالی می پرداختید."
جالب اینکه در آخر آیه می فرماید: "بما کنتم تمرحون"  که به معنای شادی به خاطر مطالب بی اساس، یا شدت فرح ... و شدت فرح نوعاً سر از همه این مسایل در می آورد،  بنابرین، آنجا که از شادی مذمت شده به جهت همراه بودن شادی با گناه، غفلت و فساد است. در اینجا این سؤال مطرح می شود که راه شناخت شادیها ناروا از شادیهای سازنده چیست؟ پاسخ این است که تشخیص این دو نوع از شادیها را می توان از قراینی چون انگیزه شرکت، برنامه و محتوای مجلس، نوع شرکت کننده های چنین مجالسی، به دست آورد.

منبع: شبستان

  منبع: مبشرین|پایگاه خبر قرآنی و معارف اسلامی
       لینک مستقیم   :   http://mobasherin.ir/shownews.aspx?id=16867